نویسنده: محمدرضا نصیری اندریان
سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، به عنوان متولی اصلی آموزش‌های مهارتی، نقشی حیاتی در تربیت نیروی کار ماهر و متخصص و در نتیجه، توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور دارد. این سازمان با ارائه آموزش‌های مهارتی در حوزه‌های مختلف، به افراد جویای کار کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای ورود به بازار کار را کسب کنند و همچنین، به ارتقای سطح مهارت شاغلین نیز یاری می‌رساند. اما ساختار فعلی این سازمان، که بر تمرکز قدرت تصمیم‌گیری در ستاد مرکزی استوار است، چالش‌های متعددی را در مسیر تحقق اهداف و ماموریت‌هایش ایجاد کرده است.
این تمرکزگرایی، که ریشه در تاریخچه شکل‌گیری و توسعه این سازمان دارد، منجر به بروز مشکلاتی در زمینه‌های مختلف شده است. یکی از مهم‌ترین این مشکلات، عدم تناسب آموزش‌ها با نیازهای منطقه‌ای و محلی است. ساختار متمرکز باعث شده است که برنامه‌ریزی و اجرای آموزش‌ها بدون توجه کافی به نیازها و ظرفیت‌های خاص هر منطقه و استان انجام شود. این امر منجر به ارائه آموزش‌هایی می‌شود که ممکن است با نیازهای واقعی بازار کار در آن منطقه همخوانی نداشته باشد و در نتیجه، اثربخشی آموزش‌ها کاهش می‌یابد و منابع سازمان به طور بهینه تخصیص پیدا نمی‌کند.
از سوی دیگر، بازار کار به سرعت در حال تحول است و نیاز به مهارت‌های جدید به طور مداوم در حال ظهور است. ساختار متمرکز سازمان، به دلیل بروکراسی اداری و فرآیندهای طولانی تصمیم‌گیری، نمی‌تواند به سرعت به این تغییرات پاسخ دهد و آموزش‌های متناسب با نیازهای جدید را ارائه کند. این امر باعث می‌شود که شکاف بین مهارت‌های نیروی کار و نیازهای بازار کار افزایش یابد.
علاوه بر این، تمرکز قدرت تصمیم‌گیری در ستاد مرکزی، انگیزه و خلاقیت را در استان‌ها و مراکز آموزشی کاهش می‌دهد. این امر باعث می‌شود که این مراکز به مجریان صرف دستورالعمل‌های ابلاغی از ستاد تبدیل شوند و نتوانند ابتکار عمل و خلاقیت خود را در ارائه آموزش‌ها به کار گیرند. همچنین، ساختار متمرکز می‌تواند منجر به ناکارآمدی در استفاده از منابع (انسانی، مالی و تجهیزاتی) شود و به دلیل عدم شفافیت کافی در فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرا، زمینه را برای بروز فساد و سوءاستفاده فراهم کند.
راهکار پیشنهادی: گذار به سیستم مدیریت غیرمتمرکز
برای برون‌رفت از این چالش‌ها، گذار به سیستم مدیریت غیرمتمرکز به عنوان یک راهکار اساسی مطرح می‌شود. این طرح بر سه پایه اصلی تفویض اختیار به استان‌ها و مراکز آموزشی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین به ویژه بلاک‌چین و مشارکت فعال ذینفعان استوار است.
تفویض اختیار: با اعطای اختیارات بیشتر به استان‌ها در زمینه‌هایی مانند برنامه‌ریزی آموزشی، بودجه‌ریزی، تعیین محتوای آموزشی، انتخاب مربیان، و جذب مهارت‌آموز، این امکان فراهم می‌شود که آموزش‌ها متناسب با نیازهای منطقه‌ای و محلی طراحی و اجرا شوند. استان‌ها به دلیل شناخت عمیق‌تر از نیازها و ظرفیت‌های منطقه خود، می‌توانند نقش راهبری موثری در توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای ایفا کنند.
فناوری بلاک‌چین: فناوری بلاک‌چین، با قابلیت ثبت امن و شفاف اطلاعات، می‌تواند به افزایش کارایی، شفافیت و امنیت در سیستم مدیریت غیرمتمرکز کمک کند. با استفاده از این فناوری می‌توان اطلاعات مربوط به مهارت‌آموزان، مربیان، دوره‌های آموزشی، گواهینامه‌ها و تراکنش‌های مالی را به صورت غیرقابل تغییر ثبت کرد و از بروز تخلفات و سوءاستفاده‌ها جلوگیری نمود.
مشارکت ذینفعان: مشارکت ذینفعان، از جمله مهارت‌آموزان، مربیان، کارفرمایان، نهادهای محلی و انجمن‌های صنفی، در فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرا، ضامن افزایش کیفیت، اثربخشی و پاسخگویی آموزش‌ها خواهد بود. این مشارکت می‌تواند از طریق نظرسنجی، برگزاری جلسات هم‌اندیشی، تشکیل کارگروه‌های تخصصی و شوراهای مشورتی با حضور نمایندگان ذینفعان، و ایجاد پلتفرم‌های آنلاین برای جمع‌آوری نظرات و پیشنهادات، محقق شود.
زیرساخت‌های کلیدی گذار به مدیریت غیرمتمرکز
پیاده‌سازی موفق سیستم مدیریت غیرمتمرکز، نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم در ابعاد مختلف است. در بعد فنی، ایجاد پلتفرم‌های آنلاین برای ارائه خدمات آموزشی، ثبت‌نام مهارت‌آموزان، صدور گواهینامه، و همچنین، توسعه سامانه‌های مبتنی بر بلاک‌چین برای ثبت اطلاعات و مدیریت تراکنش‌ها، ضروری است.
در بعد قانونی، بازنگری قوانین و مقررات موجود و تدوین قوانین جدید برای تفویض اختیار به استان‌ها و مراکز آموزشی، و همچنین، تعیین چارچوب‌های نظارتی و ارزیابی در سیستم غیرمتمرکز، امری حیاتی است.
در بعد آموزشی، توانمندسازی مدیران و کارکنان سازمان در استان‌ها و مراکز آموزشی، برای ایفای نقش موثر در سیستم غیرمتمرکز، از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی، اهمیت ویژه‌ای دارد.
و در نهایت، در بعد فرهنگی، ترویج فرهنگ مشارکت، پاسخگویی و شفافیت در میان مدیران، کارکنان، مربیان و سایر ذینفعان، برای موفقیت این گذار ضروری است.
مزایای گذار به مدیریت غیرمتمرکز
گذار به سیستم مدیریت غیرمتمرکز می‌تواند مزایای متعددی برای سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای به همراه داشته باشد. این سیستم می‌تواند به چابک‌سازی سازمان و افزایش سرعت پاسخگویی به تغییرات سریع بازار کار کمک کند. همچنین، با تناسب بیشتر آموزش‌ها با نیازهای منطقه‌ای، اثربخشی آموزش‌ها افزایش می‌یابد و منابع به طور بهینه‌تری تخصیص پیدا می‌کنند. افزایش انگیزه و خلاقیت در استان‌ها و مراکز آموزشی، بهبود کارایی در استفاده از منابع، افزایش شفافیت و پاسخگویی، و در نهایت، ارتقای کیفیت و اثربخشی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای از دیگر مزایای این گذار خواهد بود.
نتیجه‌گیری
گذار به سیستم مدیریت غیرمتمرکز در سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، یک ضرورت برای ارتقای کیفیت و اثربخشی آموزش‌های مهارتی در کشور است. این گذار نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، عزم جدی و همکاری همه‌جانبه ذینفعان است. با ایجاد زیرساخت‌های لازم، تفویض اختیار به استان‌ها، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و ترویج فرهنگ مشارکت، می‌توان به سمت یک سیستم مدیریت غیرمتمرکز چابک، پاسخگو و کارآمد حرکت کرد و زمینه را برای تربیت نیروی کار ماهر و متخصص مورد نیاز کشور فراهم ساخت. این تحول، نه تنها به نفع سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، بلکه به نفع کل اقتصاد و جامعه ایران خواهد بود.
